Azərbaycan 2023-cü ilin sentyabr ayında suverenliyini tam bərpa etdikdən sonra sülh üçün bütün mümkün vasitələri bir daha səfərbər etdi və Ermənistanı təxribatlardan əl çəkməyə və regionun inkişafı üçün təklif etdiyi bütün şərtlər əsasında onları sülhə çağırdı. 2024-cü il yanvar ayından başlayaraq rəsmi İrəvanın yanaşmalarında müəyyən müsbət addımlar sezildi və xoş niyyət ortaya qoyuldu. Ancaq təəssüflər olsun ki, Ermənistan müstəqil siyasət yürütmədiyindən ara-sıra sülhdən danışsa da, dedikləri ilə əməlləri üst-üstə düşmədi. Sərhədlərinin müəyyən bir hissəsində, təxminən 13 kilometr ərazidə delimitasiya və demarkasiya prosesi həyata keçirilsə də, hələ də sülh əldə olunmayıb. Bütün bunlarla yanaşı, vaxtilə Qarabağda fəaliyyət göstərən separatçıların hazırda Ermənistanda yenidən aktivləşməsi və Ermənistan siyasi rəhbərliyinin də bu proseslərə göz yumması, eyni zamanda ölkənin sürətlə silahlanması, nəticə etibarilə sülh sazişinin uzadılmasına və sanki Ermənistanın vaxt qazanmaq məqsədilə bu proseslərdə iştirakına bir işarə kimi görsənir.
Məsələ ilə bağlı Naqif Həmzəyev bildirib ki, Ermənistan öz ağalarına arxalanaraq Qərbi Azərbaycan məsələsini görməzdən gəlir. 2022-ci il dekabr ayının 24-də cənab Prezident İlham Əliyev Qərbi Azərbaycan İcmasının inzibati binasına gələrək həmin bölgədən olan bir qrup ziyalı ilə görüşdü və doğma torpaqlara qayıdışın vacibliyini vurğuladı. Ötən ilin yanvar ayında Qərbi Azərbaycana qayıdış konsepsiyası təsdiq olundu. İcma öz fəaliyyətini yenidən təşkil edərək Qərbi azərbaycanlıların hüquqlarının bərpası ilə bağlı aktiv fəaliyyətə başladı. 1988-ci ildə 300 mindən çox azərbaycanlının məhz tarixi Azərbaycan torpaqlarından, indiki Ermənistan yerləşən ərazilərdən deportasiya olunması faktiki olaraq dünya ictimaiyyəti tərəfindən bilinsə də, bu məsələlər gündəmə gətirilmirdi. Ancaq Qərbi Azərbaycan İcmasının aktiv fəaliyyəti BMT, həmçinin bir çox beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən Qərbi azərbaycanlıların hüquqlarının bərpası ilə bağlı müsbət nəticələrə gətirib çıxardı.
Ancaq təəssüflər olsun ki, bu günə qədər də Ermənistan siyasi rəhbərliyi Qərbi azərbaycanlıların müraciətinə cavab verməkdən çəkinir. Onların hüquqlarının bərpası ilə bağlı heç bir addım atmır. Üstəlik, son dövrlərdə separatçıların aktivləşməsi və azərbaycanlıların öz dədə-baba yurdlarına qayıtmaq istəklərinin boğulması niyyətlərinin səsləndirilməsi təbii ki, bizi narahat edir. Bu baxımdan, Qərbi Azərbaycan İcmasının Qərbi Azərbaycan mühacir hökumətinin və eyni zamanda yeni formalaşacaq VII çağırış Milli Məclisin nəzdində Xüsusi Qərbi Azərbaycana Qayıdış komissiyasının yaradılması ilə bağlı bəyanatın verilməsi düşünürəm ki, çox yerində atılmış bir addımdır.
90-cı illərin əvvəllərində Ermənistan tərəfindən işğala məruz qaldıq, torpaqlarımızın 20 faizi ələ keçirildi və 30 il gözləməli olduq. Lakin son nəticədə Azərbaycan öz gücü hesabına işğala son qoydu. Bu gün eyni proses sanki davam etdirilir. Ermənistan Qərbi azərbaycanlıların haqlarının, hüquqlarının bərpasını görməzdən gəlir və Ermənistan siyasi rəhbərliyinin bu yanaşması onu deməyə imkan verir ki, onlar, ümumiyyətlə, Qərbi azərbaycanlıların öz dədə-baba torpaqlarına qayıtma məsələlərini heç nəzərdən belə keçirmək istəmirlər. Bu baxımdan düşünürəm ki, Qərbi azərbaycanlıların hüquqlarının bərpası ilə bağlı sonuncu bəyanatda səsləndirilən fikirlərin reallaşdırılması nəticə etibarilə Qərbi azərbaycanlıların hüquqlarının ən qısa zamanda bərpasına gətirib çıxara bilər. Mən bu bəyanatın və bu bəyanatda səsləndirilən həm mühacir hökumətinin, eyni zamanda parlamentdə xüsusi komissiyanın yaradılması ideyasını dəstəkləyirəm. Düşünürəm ki, Ermənistan siyasi rəhbərliyi və Ermənistanın havadarları bu məsələlərdən doğru-düzgün nəticə çıxarmalı, Qərbi azərbaycanlıların öz doğma yurdlarına qayıtmaq və orada yaşamaq hüquqlarını mütləq bərpa etməli və bu prosesdə Qərbi azərbaycanlılara dəstək olmalıdırlar.
Musa Urud Qərbi Azərbaycan İcmasının qayıdışla bağlı son təşəbbüslərini dəstəkləyir və hesab edir ki, İcmanın irəli sürdüyü Qərbi Azərbaycana qayıdışla bağlı Milli Məclisin Xüsusi Komissiyasının yaradılması və mühacir Qərbi Azərbaycan mühacirət hökumətinin təsis edilməsi barədə fikirlər ədalətlidir, tarixi həqiqətə və reallığa xidmət edir. Bu fikirlərin reallığa çevrilməsi, o qədər də uzaqda olmayacaq. Ermənistan 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra 2020-ci il noyabrında üçtərəfli Bəyanata imza ataraq öz kapitulyasiyasını imzası ilə təsdiq etdi. 2023-cü il sentyabrın 19-da 23 saatlıq əməliyyatla biz Qarabağdakı hərbi xuntanın fəaliyyətinə son qoyduq və birdəfəlik Azərbaycanda separatizmin kökünü kəsdik. Amma bu gün Ermənistan hökuməti Nikol Paşinyan və havadarları olmaqla qarşıya qoyulan vəzifələri icra etməkdən müxtəlif bəhanələrlə yayınırlar və son dövrlərdə isə revanşist fəaliyyətlərini gücləndiriblər, Qarabağda erməni separatizmini yenidən diriltmək niyyəti ilə müxtəlif oyunlar ortaya atırlar. O cümlədən "mühacirətdə olan artsax respublikasını" yaratmaq ideyası ortaya atırlar və bunların heç bir əsası yoxdur.
Ermənistan indiki şəraitdə düşdüyü vəziyyətlə əlaqədar ağıllı yollar axtarıb tapmalı, tezliklə sülh müqaviləsinin imzalanması və 1988-ci ildə deportasiya olunmuş 300 mindən çox azərbaycanlının ləyaqətli şəkildə ata-baba yurdlarına qayıtmasına təmin edilməsini öz üzərinə öhdəlik götürməlidir. Əsas məsələlərdən biri də heç şübhəsiz ki, mühacir Qərbi Azərbaycan hökumətinin və Milli Məclisdə Qərbi Azərbaycana qayıdışla bağlı komissiyanın yaradılmasıdır. Biz bu işləri görməklə həm də beynəlxalq ictimaiyyətə öz tarixi həqiqətlərimizi çatdıracaq və onun dəstəyini alandan sonra Qərbi Azərbaycana ləyaqətli dönüşümüzü təmin etmək üçün Ermənistan hökumətini məcbur edəcəyik. Əgər bunlar olmasa, heç şübhəsiz ki, Ermənistanla sülh də uzunmüddətli olmayacaq və yəqin ki, xalqlar arasındakı münasibətlər də bərpa olunmayacaq. Bu mənada, hesab edirəm ki, qarşıda görəcəyimiz vacib işlərdən biri Qərbi Azərbaycan mühacir hökumətinin və Milli Məclisdə Qərbi Azərbaycana qayıdışla bağlı komissiyanın yaradılması olacaq. Komissiya da xalqdan gələn sosial sifarişləri nəzərə alaraq öz işini quracaq və beynəlxalq aləm artıq bizim haqq səsimizi eşidəcək. Eyni zamanda Qərbi Azərbaycana ləyaqətli dönüşün hüquqi siyasi əsaslarının hazırlanmasına öz töhfəsini verəcək.