Azərbaycan Respublikasının Ermənistan üzərindəki parlaq qələbəsindən sonra yaranan suallardan biri də Qərbi Azərbaycana qayıdışın baş tutub-tutmayacağı ilə bağlıdır.
Mövzu ilə bağlı danışan Milli Məclisin deputatı Naqif Həmzəyev bildirib ki, Azərbaycan haqlı olaraq Qərbi Azərbaycan İcmasının üzvlərinin, yəni Qərbi Azərbaycanlı soydaşlarımızın Ermənistana qayıtmaq hüququnun bərpa olunması ilə bağlı Ermənistan qarşısında məsələ qaldırıb: “Amma təəssüflər olsun ki, Ermənistanın siyasi rəhbərliyi hələ də Qərbi Azərbaycan İcmasının çağırışlarına cavab vermir və danışıqlardan yayınır. Azərbaycan Ermənistandan fərqli olaraq Qarabağda birgə yaşayışın olması ilə bağlı konkret proqram ortaya qoyub. reallaşdırmağa hazırdır. Ancaq Ermənistan tərəfi bununla bağlı nə proqram irəli sürüb, nə də hansısa Azərbaycan birgə yaşayışı təşviq edir və bunun üçün öhdəliklər götürməyə və konkret proqramları, açıqlamaları var. Bu da istər-istəməz bizi narahat edir. Ən maraqlısı ondan ibarətdir ki, beynəlxalq ictimaiyyət də bu məsələdə susur və ya Ermənistanın mövqeyinin dəstəklənməsini sezirik. Xüsusilə də Ermənistanın havadarları və dəstəkləyən dövlətlərdə belə bir münasibət var. İstənilən halda biz beynəlxalq hüquq və konvensiyalara söykəndiyimiz üçün düşünürəm ki, mövqeyimiz gec-tez ədalətli qurumlar və ədalətli siyasətçilər tərəfindən dəstəklənəcək. Sadəcə olaraq bunun üçün zaman lazımdır. Xüsusilə də Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh anlaşması imzalandıqdan sonra bu məsələlər daha sürətlə inkişaf edə bilər. Ancaq bir şərtlə ki, Ermənistan da töhfə verməlidir, aktiv çalışmalıdır. Belə olacağı təqdirdə biz birgə yaşayışın mümkün olmasına şahidlik edə bilərik. Nə zamana qədər ki, Ermənistanda revanşist düşüncəli insanlar var, Ermənistan havadarları tərəfindən aktiv silahlandırılır, Ermənistanın yenidən güclənərək Azərbaycana qarşı çıxış etməsini istəyən qüvvələr var, Cənubi Qafqazda varlıqlarını davam etdirmək istəyən qüvvələr var bu müəyyən dərəcədə qəlizdir. Biz öz hüquqlarımızı beynəlxalq müstəvidə tələb edərək buna nail ola biləcəyik. BMT-nin aidiyyəti qurumları da bu prosesdə aktivliyini artırmalıdır. Biz inanırıq ki, Qərbi Azərbaycana qayıdış gec-tez baş tutacaq”.
Qərbi Azərbaycanlı, jurnalist Rufik İsmayılovun fikrincə isə heç bir insanın dünyaya gələrkən özünə Vətən və valideyn seçmək kimi bir hüququ yoxdur: “Amma hər bir insanın doğulduğu, boya-başa çatdığı Vətənində yaşamaq, yaratmaq kimi toxunulmaz bir hüququ var. Ancaq Ermənistan dövləti tərəfindən azərbaycanlılara münasibətdə belə bir addım atılmayıb. Fikrimcə, Qərbi Azərbaycandan olan soydaşlarımızın tarixi torpaqlarına qayıtması məsələsi BMT səviyyəsində qaldırılmaqla, məsələnin həlli istiqamətində addımlar atılmalıdır. Məsələnin mənəvi tərəfinə gəlincə, mən Göyçə mahalı Basarkeçər rayonu Nərimanlı kəndində anadan olmuşam. Uşaqlığımın altı ili doğma Nərimanlı kəndində keçib, oradakı təhsil ocağında məktəbəqədər hazırlığa getmişəm. Altı il ərzində yaşadıqlarım ağ-qara rəngli filmə bənzər formada indi də gözlərim önündədir. Basarkeçər-Kəlbəcər aşırımlarında üzü Azərbaycana doğru ard-arda düzülmüş köç karvanını, qışın şaxtasında çəkdiyimiz əziyyətləri, erməni-rus millətçilərinin bizlərə yaşatdığı çətinlikləri heç vaxt unuda bilmədim. Bu fikirləri ifadə edərkən belə, o anlar təsəvvürümdə canlanır, ürəyimə toxunur. Bu acı xatirələr ömür boyu mənimlə yaşayacaq travmalardır. Tarixən biz Azərbaycan türklərinə məxsus olan, zaman-zaman imperialist güclər tərəfindən işğal olunan, süni şəkildə üzərində Ermənistan adlı dövlət yaradılan o ərazilərə biz ruhən bağlıyıq. Ona görə də Qərbi Azərbaycana qayıdışın mütləq baş verəcəyinə inanıram. Buna əminliyimi artıran səbəblərdən biri də Müzəffər Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında Silahlı Qüvvələrimizin işğal altındakı ərazilərimizi erməni-daşnak tör-töküntülərindən təmizləməsi, suverenliyimizi tam təmin etməsidir. Hazırda Qarabağa həyat qayıtdığı kimi, insanların doğma kəndlərinə köçdükləri kimi, bizim də Qərbi Azərbaycana qayıdacağımıza inanıram. Dinc qonşuluq şəraitində yaşamağa gəlincə, Göyçə mahalının Basarkeçər rayonunda 32 kənddən cəmi 2-3-də ermənilər azərbaycanlı və digər millətlərlə birgə yaşayıblar. Qalan bütün kəndlər azərbaycanlılardan ibarət olub, Azərbaycanın Kəlbəcər rayonu ilə daha sıx gediş-gəliş olub. Hazırda ermənilər o kəndləri demoqrafik baxımdan doldura, yaşayışı təmin edə, torpağı əkib-becərə, oradan bol məhsuldarlıq əldə edə bilmirlər. Buna potensial lazımdır, bu da onlarda yoxdur. Azərbaycanlılar oraya qayıdandan sonra o torpaqlara da həyat qayıdacaq, dirçəliş baş verəcək”.
Əslən Qərbi Azərbaycandan olan Zakir Həsənovun sözlərinə görə dünyada vətəndən şirin şey yoxdur: “Biz o vətəndə “Ermənistan” deyilən torpaqlarda göz açmışıq. Bu gün türk tayfalarının, Oğuz tayfalarının adlarına olan ərazilər erməniləşdirilib. Ermənilərin Qərbi Azərbaycan deyilən ərazidə heç vaxt torpağı olmayıb. Onlar Hindistandan gələn haylar, qaraçılar olublar. Gəldikcə Azərbaycan türk tayfalarının arasında girib özlərinə yer ediblər. Mən Dərələyəz mahalının Keşiş kəndinin Güllüdüz kəndindənəm. Ərazicə biz Kəlbəcərə birləşirik. Qarabağ, Kəlbəcər, Naxçıvan, hamısı bir ərazi olub. Bugün vətəninə getməyi kim istəməz? Amma onlar o qədər pis, paxıl, şərəfsiz millətdir ki, bizi qəbul etməz, çünki bizim 44 günlük vətən müharibəsində bizim igidlərimiz, şəhidlərimiz, qazilərimiz onlara divan tutdu. Onlar bunu ömür boyu yaddan çıxarmayacaqlar. Mən bizim şəhidlərimizin qarşısında bir ata kimi, ağsaqqal kimi baş əyirəm, fəxr edirəm. Vətən şirindir, yaşamaq üçün getmək də lazımdır. Amma onlar nadürüst əməllərindən, iyrənc əməllərindən əl çəkən deyillər. Ermənilərlə bizimki bir daha alınacaq şey deyil. Məsələn 1941-1945-ci illərdə Almaniya ilə SSRİ toqquşdu, hər iki tərəf zərər də çəkdi, sonra əminamanlıq oldu, iqtisadi əlaqələr bərpa olundu. Amma bu şərəfsizlər Zəngəzur dəhlizini açmır, çünki torpaq Azərbaycanın olub. Onlar o qədər alçaq millətdir ki, deyirlər bizimdir. Ermənilər qorxaqdırlar, onlar ömür boyu bizdən qorxublar. Birinci və ikinci Qarabağ müharibəsində, bir günlük savaşımızda da bunu gördük. Onlarla biz yaşayarıq, amma mən demək istəyirəm ki, ermənilərlə Azərbaycan xalqınınkı tutmaz. Necə Qərbi Azərbaycan torpaqlarında Azərbaycanlı yoxdursa mən də Azərbaycanda erməni görmək istəmirəm. Onlar paxıl millətdir, hər vasitəyə əl atırlar. Son sözü Azərbaycan xalqının ermənilər üzərində tam qələbə qazanmasından sonra demək olar”.
Əslən Qərbi Azərbaycandan olan Leyla Hüseynlinin fikrincə yenidən ermənilərlə qonşu kimi yaşamaq mümkün deyil: “Mən 15 yaşıma qədər oraları görmüşəm. Anam Mincivanlıdır, biz ora qatarla gedib gəlirdik. Mənim yadımdadır ki, mənim valideynlərim də Bakı-İrəvan qatarına minməyə qorxurdular. Çünki həmişə ermənilərdən təxribat görüblər. Mənim nənəm də hər zaman ermənilərin təxribatlarından danışardı. Mən danışdıqlarım Sovetlər dövrüdür. O dövrdə belə biz onların təxribatlarından qorxurduq. Sonrakı dövrlərdə də onların azğınlıqları məlumdur. Buna görə düşünürəm ki, bundan sonra bir daha ermənilərlə qonşuluqda yaşaya bilmərik”.